روش کودآبیاری و توصیه های کاربردی به کشاورزان دزفول، شوش و اندیمشک
در کشاورزی نوین، استفاده از کودهای شیمیایی به همراه آب آبیاری، که به آن کودآبیاری گفته می‌شود، روشی مؤثر برای افزایش کارایی مصرف آب و کود است. هرچند روش کود آبیاری ، به دلیل داشتن محاسن متعدد، در بسیاری از مناطق جهان به روشی متداول برای کوددهی به مزارع کشاورزی تبدیل شده است اما در ایران و از جمله در منطقه شمال خوزستان شامل دزفول، شوش و اندیمشک، به دلیل نگرانی کشاورزان از توزیع غیر یکنواخت کودها در زمین کشاورزی در این روش، مورد کم توجهی قرار گرفته است. واقعیت آن است که روش کودآبیاری دارای مزایای زیادی است و در صورت توجه به برخی ملاحظات از جمله زمان مناسب تزریق کود و مدیریت آبیاری، می توان از توزیع یکنواخت کود در این روش اطمینان حاصل کرد. روش کودآبیاری، یکی از بهترین روش های کوددهی محسوب می شود.
تعریف کود آبیاری
کودآبیاری عبارت از مصرف کودهای شیمیایی همراه آب آبیاری است. در این روش کودهای محلول از جمله کود اوره در آب، حل و محلول کودی (کود محلول) در آب آبیاری تزریق و در سطح مزرعه پخش می شود.
به طور معمول سامانه های آبیاری تحت فشار که تأسیسات مجهزتری دارند برای کودآبیاری مناسب تر هستند. علاوه بر کود می توان از سایر مواد شیمیایی مانند علف کش نیز همراه با آب آبیاری استفاده کرد.
مزایای کودآبیاری
کودآبیاری نسبت به روش های مرسوم و سنتی کوددهی دارای مزایای نسبی متعددی است.
امکان کوددهی تدریجی در طول رشد گیاه
در روش کودآبیاری، امکان استفاده مکرر و تدریجی کود شیمیایی در طول دوره رشد مطابق با نیاز گیاه وجود دارد. همین امر باعث مزیت هایی نسبت به روش سنتی پخش کود می گردد:
- تقسیطی و تدریجی بودن مصرف کود در این روش، تلفات و هدر رفت کود را حداقل کرده و کارایی آن را افزایش می دهد. این روش کوددهی با مصرف کود کمتر، عملکرد محصولات کشاورزی را نسبت به سایر روش های کوددهی افزایش می دهد. اتلاف و هدر رفت کودها در این روش به دو دلیل کمتر است:
اولاً با مدیریت صحیح آبیاری و مصرف آب کمتر، موجبات کاهش آبشویی مواد غذایی به خصوص نیترات در خاک فراهم می شود. با تنظیم کود مصرفی در هر مرحله کودآبیاری و تطبیق آن با توسعه ریشه می توان آبشویی عناصر غذایی به ویژه نیترات را کنترل نمود.
ثانیاً با تنظیم کود مصرفی در هر مرحله کودآبیاری و تطبیق آن با توسعه ریشه می توان از تثبیت کمودهای فسفاته و پتاسه در خاک و هدررفت آنها جلوگیری نمود.
بر اساس پژوهش های انجام شده، با اعمال کود آبیاری، ۴۰ تا ۶۰ درصد در مصرف کود صرفه جویی می شود. به طور مثال، در یک مورد تحقیقات صورت گرفته بر روی کشت سیب زمینی، ملاحظه شد که عملکرد سیب زمینی در روش کود آبیاری على رغم مصرف ۴۰ درصد کود کمتر با روش پخش سطحی برابری می کند.
- در روش سنتی پخش کود، مصرف یکباره کودها می تواند باعث مسمومیت یا سوختگی گیاه گردد در حالی که در روش کود آبیاری به دلیل استفاده از مقادیر کمتر کود در هر مرحله کودآبیاری، عملاً گیاه فرصت بیشتری برای مصرف کود داشته و چنین اتفاقاتی نخواهد افتاد.
افزایش تاثیر کود به دلیل مصرف هم زمان آب و کود
مصرف هم زمان دو نهاده آب و کود موجب افزایش تأثیر کود می گردد. به عبارت دیگر زمانی که کودهای شیمیایی به صورت محلول در اختیار گیاه قرار می گیرند، واکنش گیاه در برابر کودهای مصرفی بیشتر می شود. همچنین در این روش، اجرای توصیه کودی راحت تر بوده و مقدار کود مصرفی به مقدار واقعی برداشت عناصر غذایی توسط گیاه نزدیک تر است. این مسائل می توانند منجر به بهبود عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی گردند.
توزیع یکنواخت کود
در صورت توجه به برخی ملاحظات( از جمله زمان مناسب تزریق کود و مدیریت آبیاری)، پخش یکنواخت کود در خاک و توزیع یکنواخت آن در طول دوره رشد امکان پذیر بوده و حتی از این نظر بهتر از کوددهی به روش سنتی خواهد بود.
کاهش تردد ماشین آلات کشاورزی بر روی خاک
در روش کودآبیاری، میزان تردد ماشین آلات کشاورزی به طور قابل توجهی کاهش یافته که این امر خود دو مزیت دارد:
- کاهش استهلاک و مصرف سوخت ماشین آلات
- کاهش فشردگی خاک
کمک به سلامت محیط زیست
یون نیترات برای سلامتی انسان زیان آور است و اگر غلظت آن در آب آبیاری از یک حد معینی بیشتر شود سلامتی انسان را تهدید می کند. آبشویی کمتر نیترات موجود در کودهای نیتروژنی در روش کود آبیاری از نقطه نظر آلودگی آب های زیرزمینی و اثرات زیست محیطی نیز حائز اهمیت است. این امر در مورد کودهای فسفات نیز صدق می کند.
جلوگیری از جذب بیش از اندازه عناصر غذایی
مصرف عناصر غذایی به طور تقسیطی در مقادیر کم ولی مداوم، از جذب بیش از اندازه عناصری مثل سدیم و پتاسیم جلوگیری می نماید.
کاهش ضایعات و صدمه به محصول
به علت توزیع یکنواخت عناصر غذایی در خاک، رشد محصول در مزرعه یکنواخت بوده و رسیدن محصول همزمان است. این امر تأثیری مهم در کاهش ضایعات برداشت خواهد داشت.
استفاده صحیح از روش کودآبیاری در آبیاری سطحی باعث صرفه جویی در مصرف کود، افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصوات کشاورزی می شود.
چالش موجود در روش کود آبیاری
کودآبیاری زمانی بیشترین اثر را خواهد داشت که از طریق انتخاب مناسب سیستم آبیاری، توزیع یکنواخت آب را در مزرعه یا باغ داشته باشد. این شرط اصلی در کودآبیاری است. کودآبیاری در دهه های اخیر به ویژه در آبیاری بارانی و قطره ای به دلیل کنترل و مدیریت راحت تر، پیشرفت چشمگیری داشته است. اما در آبیاری سطحی یا سنتی، اگر توزیع آب در مزرعه به طور یکنواخت نباشد ممکن است بخش هایی از مزرعه کود کمتری دریافت و در نتیجه با کمبود عناصر غذایی مواجه شوند و بخش های دیگر، کود بیشتری دریافت کنند. برخي زارعين به طور سـنتي بـا قـرار دادن كيسه كود اوره در مسير جريان آب از اين روش استفاده مي كنند. قرار دادن كيسه كود در كانال آبياري موجب حل شدن سـريع كـود در آب و غلظت زياد كود در زمان هـاي اوليـه آبيـاري را بـه همـراه خواهـد داشت. نتيجة آن تلفات زياد كـود در كانـال آبيـاري، غيـر يكنـواختي توزيع آن در طول مزرعه و کاهش عملکرد محصول است.
به دلیل همین نگرانی موجود در مورد یکنواختی توزیع کود، بسیاری از کشاورزان، از این روش کوددهی در آبیاری سطحی استقبال نمی کنند.
توصیه های کاربردی روش كودآبياري به کشاورزان دزفول، شوش و اندیمشک
يكنـواختي توزيـع كـود در کودآبیاری در روش آبیاری سطحی بـه عوامـل مختلـف از جملـه زمان شروع تزريق كـود بـه سيسـتم آبياري، مدت زمان تزريـق كـود، دبـي ورودي، نفوذپذيري، ضريب زبري خاك و … بسـتگي دارد. کشاورزان شمال خوزستان(دزفول، شوش و اندیمشک) با رعایت این توصیه ها می توانند از یکنواختی توزیع و افزایش کارایی کودها در این روش اطمینان حاصل کنند.
زمان مناسب تزریق کود به سیستم آبیاری
نتيجه پژوهش هاي انجام شده در خاك ها و منـاطق مختلـف نشـان مي دهد كه زمان تزريق كود به آب آبياري تأثير بسـزايي در يكنـواختي توزيع كود دارد. مناسب ترين زمان تزريق كـود بـه سيسـتم آبيـاري بـه عوامل مختلف از جمله شيب و طول مزرعه و به ويـژه بـه رژيـم آبيـاري بستگي دارد. زمان مناسب تزريـق كـود در رژيـم هـاي مختلـف آبيـاري متفاوت است.
زمان تزریق کود در رژيم هاي آبیاری انتها باز
زمان تزریق کود در رژيم هاي آبیاری انتها باز در ابتـداي زمان آبياري است. چنانچه كود، دير به آب آبياري تزريـق شـود، بخـش زيــادي از آن از طريــق روانــاب ســطحي از انتهــاي مزرعــه تلــف مي شود. براي كاهش تلفات كود و همينطور افزايش بـازده آب آبيـاري توصيه مي شود پس از تكميل پيشروي حدود 80 درصد از طول مزرعه، دبي ورودي كاهش و يا حتي پس از تكميل جبهه پيشروي دبي ورودي به مزرعه قطع شود. در صورت عـدم مـديريت صـحيح، تزريـق كـود در رژيم هاي انتها باز مي تواند تا 60 درصد كـود تزريـق شـده را بـه صـورت رواناب از انتهاي مزرعه تلف نمايد.
زمان تزریق کود در رژيم هاي آبیاری انتها بسته
بر خلاف رژيم هاي انتها باز، در رژيم هاي انتها بسـته هـر چـه زمـان شروع تزريق كود به آب آبياري به تأخير افتد، بر يكنواختي توزيع كـود تأثير مثبت دارد. مناسب ترين زمان تزريق كود در رژيم هاي انتها بسـته، شروع تزريق كود به آب آبياري قبل از رسيدن جبهه پيشروي به انتهاي مزرعه است. در اين حالت يكنواختي توزيع كود در آب آبياري بيشترين است. تزريق كود پس از تكميل جبهه پيشروي در رژيم هاي انتها بسـته به دليل پس زدن آب و نرسيدن كود به بخـش انتهـايي مزرعـه، موجـب کاهش يكنواختي توزيع كـود مـي شـود. در صـورت مـديريت صـحيح و رعايت توصيه هاي فوق، يكنواختي توزيع كـود بـا يكنـواختي توزيـع آب برابري و بيشتر از 80 درصد خواهد بود.
مدت زمان تزریق کود به آب آبیاری
يكي از عوامل مؤثر بر يكنواختي توزيع كود، مدت زمان تزريق كود به سيستم آبياري است. تزريق پالس هاي كوتاه مدت نظير 10-5 دقيقه بخصوص در اوايل آبياري موجب مي شود كه كـود تزريـق شـده بـه سيستم در آب آبياري رقيق و بخش عمده آن در قسمت هاي ابتدايي نوار نفوذ نمايد.
نحوه تزریق کود به آب در روش کودآبیاری
قرار دادن كيسه كود در مسير جريان آب باعث تلفات زيـاد كـود در كانال آبياري مي شود. براي تزريق كود به آب آبياري بـه جـاي قـرار دادن كيسـه كـود در مسير جريان آب، توصيه مي شود كه كود مورد نياز بخش هايي از مزرعه كه قرار است با هم آبياري شوند، در يك بشـكه حـل و بسـته بـه رژيـم آبياري در زمان هاي توصيه شده در بالا به تدريج در اختيار مزرعـه قـرار گيرد. براي كاهش تلفات كود و كم كردن اثرات منفـي فشـار اسـمزي، توصيه مي شود كه كود اوره مورد نياز گياه در 2 يا سه مرتبه در مراحـل حساس رشد به مزرعه داده شود.
نوبت آبیاری
نوبـت آبيـاري تـأثير بسزايي در يكنواختي توزيع آب و كود دارد. از آنجـائيكـه بخشـي از كود مورد نياز گياه همراه كاشت به خاك اضافه مـي گـردد، بنـابراين به طور معمول در كشت آبـي، كـود آبيـاري در نوبـت هـاي اول و دوم آبياري ضرورتي ندارد.
شدت جریان آب ورودی به مزرعه
شدت جريان آب ورودي به مزرعه از عوامل مهم در يكنواختي توزيـع آب و كـود مـي باشـد. در صـورت انتخـاب دبـي ورودي مناسـب، امكـان دسترسي به يكنـواختي توزيـع كـود بـالاتر از يكنـواختي توزيـع آب وجود دارد. توصيه مي شود هنگام كودآبياري، براي كاهش تلفات كـود از طريـق رواناب از رژيم هاي كاهش جريـان اسـتفاده شـود. بـدين ترتيـب كـه آبياري با دبي هاي نزديك به ماكزيمم دبي غيرفرسايشي شروع و پس از تكميل پيشروي حدود 80 درصد طول مزرعه، دبي ورودي كاهش يابد. با اعمال اين مديريت، تلفات آب و كود بـه ميـزان قابـل تـوجهي كاهش مي يابد.
محدودیت های روش کودآبیاری
با وجود مزایای متعدد روش کودآإبیاری، این روش دارای محدودیت هایی هم هست:
- روش هاي آبياري سطحي عموماً باعث تلفات آب و در نهايت موجـب تلفات كود و مواد غذايي به صورت رواناب سطحي مي شود. در صورت عدم مديريت صحيح، تزريق كود در مزارع با انتهاي باز مـي توانـد تـا 60 درصد كود تزريق شده را به صورت رواناب از انتهاي مزرعـه تلـف نمايد.
- در اين روش كوددهي فقط مي تـوان كودهـايي كـه در آب محلـول هستند (نظير كودهاي ازته) را استفاده نمود. استفاده از ساير كودهـا موجب رسوب آنها در سطح خـاك (در روشهـاي آبيـاري سـطحي)، گرفتگي قطره چكان ها، نازل هاي آبياري بـاراني و سـاير ادوات مـورد استفاده در روش هـاي آبيـاري تحـت فشـار مـي شـود. لـذا، مصـرف كودهاي با درجه حلاليت پايين براي كودآبياري توصيه نمي شود.
- يكي از محدوديت هاي كودآبياري آن است كه ممكن است نياز گياه به كود همزمان با نياز گياه به آب نباشد. به عبـارت ديگـر هـر زمـاني ممكن است مساعد براي كودآبياري نباشد. همينطور در اراضي ديـم اين روش كوددهي كارايي لازم را ندارد.
نتیجه گیری
با رعایت برخی توصیه ها و نکات کاربردی در استفاده از روش کودآبیاری در آبیاری سطحی مزارع کشاورزی می توان مهم ترین دغدغه کشاورزان مربوط به توزیع یکنواخت کود در این روش را برطرف کرده و از این نظر اطمینان حاصل کرد. کشاورزان عزیز و از جمله کشاورزان شمال خوزستان(دزفول، شوش و اندیمشک) می توانند با اجرای مناسب روش کودآبیاری در هزینه های خرید کود صرفه جویی نموده و در عین حال شاهد افزایش عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی خود باشند.
