کود اوره، رایج ترین کود نیتروژنی مورد استفاده کشاورزان از جمله در منطقه شمال خوزستان شامل شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک و کرخه است. این کود یک منبع غذایی فوق العاده برای تامین نیازهای نیتروژنی گیاه است و تاثیر زیادی در عملکرد محصول می تواند داشته باشد. با این حال برای استفاده موثر از این کود، کشاورزان باید به دقت، مقدار و زمان استفاده از این کود را مدیریت کنند.
کوداوره و توصیه هایی به کشاورزان شمال خوزستان در مصرف آن
جایگاه کودهای نیتروژنی در تولید محصولات کشاورزی
گیاهان به میزان زیاد و به طور مداوم به ازت(نیتروژن) نیاز دارند. نیتروژن، یکی از عناصر ضروری و پرمصرف گیاهان محسوب می شود. جذب نیتروژن کافی توسط گیاه، باعث رشد و سرسبزی و بازدهی مناسب محصول می شود و برعکس، کمبود این عنصر در گیاه، منجر به کاهش قابل توجه سرعت و میزان رشد و عملکرد محصول می شود.
استفاده از کودهای شیمیایی یکی از مهم ترین روش های جبران کمبود عناصر مغذی در خاک است و کودهای نیتروژنی سهم بالایی از کل مصرف کودهای شیمیایی در جهان را به خود اختصاص داده اند. در ایران به طور میانگین، 78 درصد از کل کود مصرفی، کودهای نیتروژنی یا اصطلاحاً کودهای ازته هستند. از بین کودهای نیتروژنی، رایج ترین آنها، کود اوره است. استان خوزستان، بالاترین میزان مصرف کودهای نیتروژنی و به طور خاص کود اوره را بین استان های کشورمان به خود اختصاص داده است. همچنین منطقه شمال خوزستان شامل شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک و کرخه، با توجه به سهم عمده ای که در تولید محصولات کشاورزی در استان خوزستان داشته و یکی از قطب های مهم کشاورزی کشور محسوب می شوند، متناسب با آن، سهم زیادی در مصرف کودهای شیمیایی و از جمله اوره را به خود اختصاص داده است.
اهمیت کود اوره برای محصولات کشاورزی
کود اوره یکی از پرکاربردترین کودهای ازته(کودهای نیتروژنی) جامد جهان است. در ایران نیز بیشتر نیتروژنی که مصرف می شود به صورت اوره است، چرا که زارعین ایران، اوره را بهتر از سایر کودهای نیتروژنی می شناسند.کود اوره در ایران به عنوان کود سفید و کود سرک هم شناخته می شود. این کود یک منبع غذایی فوق العاده برای تامین نیازهای نیتروژنی گیاه است چون در مقایسه با سایر کودهای نیتروژنی، بالاترین مقدار نیتروژن را داشته و در واقع کاربرد اصلی کود اوره در تامین نیتروژن گیاهان است. کود اوره باعث سرسبز شدن گیاهان گردیده و به فرآیند فتوسنتز، رشد گیاه، افزایش عملکرد محصول و ارتقای سلامت گیاه کمک ویژه ای می کند. این کود به راحتی در آب حل می شود و این امر جذب آن را برای ریشه گیاه آسان می کند. کاربرد کود اوره در بیشتر خاک ها مناسب است.
مزایای کود اوره
مهم ترین مزایای کود اوره به شرح زیر هستند:
- منبغ غنی و مناسب نیتروژن (کود اوره بالاترین مقدار ازت در تمام کودهای جامد نیتروژنی را داراست. این کود دارای 46 درصد نیتروژن است).
- قیمت مناسب و مقرون به صرفه بدلیل هزینه تولید، ذخیره سازی و حمل و نقل پایین (کود اوره معمولاً کم هزینه ترین کود در مقایسه با سایر کودهای نیتروژنی محسوب می شود).
- PH خنثی و بی ضرر برای محصولات و خاک
- رهاسازی آلاینده‌های بسیار اندک به محیط زیست
- ذخیره سازی آسان و بی خطر
معایب کود اوره
- در خاک های شنی، به سادگی آب شویی گردیده و از دسترس گیاه خارج می شود.
- در صورتی که کود اوره با خاک مخلوط نشود یا خاک پس از پخش این کود برای چند روز خشک باشد، تبخیر سطحی نیتروژون و هدر رفت آن افزایش می یابد.
- به دلیل حلالیت بسیار بالا در آب نیاز به بسته بندی بسیار با کیفیتی دارد.
- استفاده بی رویه آن فرسایش خاک را در دراز مدت به دنبال خواهد داشت.
انواع کود اوره
کود اوره تنوع زیادی دارد و هریک از انواع آن دارای ویژگی‌ها و کاربردهای منحصر به فردی هستند. در ادامه به برخی از انواع کود اوره اشاره می گردد.
- اوره پریل
- اوره گرانوله
- اوره پوشش داده شده
- اوره مایع
- اوره آمونیوم نیترات (UAN)
- اوره گوگردی
- اوره پوشش داده شده با پلیمر
- اوره فرمالدئید
- نیتروفورم
- سوپراگرانول اوره
روش مصرف کود اوره
کود اوره به روش‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کود به شکل جامد در خاک، به صورت سرک، به شکل محلول همراه آب آبیاری و همینطور در شرایط خاص به صورت محلولپاشی روی برگ‌ها مصرف می‌شود. روش مصرف بسته به شرایط و امکانات می‌تواند متفاوت باشد.
این کود را به تنهایی یا در ترکیب با سایر کودها می توان استفاده کرد.
زمان مصرف کود اوره
بسیاری از کشاورزان، اوره را قبل از کاشت یا در زمان کاشت گیاهان زراعی مصرف می‌کنند، اما به دلیل پتانسیل زیاد این کود برای آبشویی و تبخیر نیتروژن آن، معمولاً گیاهان تنها چند روز فرصت دارند تا از نیتروژن موجود در این کود استفاده کنند لذا ترجیحاً بهتر است تا حد ممکن در زمان کاشت بذر یا پیش از آن مورد استفاده قرار نگیرد؛ زیرا تا قبل از زمانی که بذر جوانه بزند، سبز شود و امکان جذب را داشته باشد، کود از دسترس خارج می‌شود. بنابراین، در چنین شرایطی مصرف کودهای آهسته رهش گزینه مناسب‌تری است.
مصرف کود اوره در گیاهان زراعی عموماً بسته به فصل رشد گیاه و پس از عبور از فصل سرما و در مرحله رشد رویشی گیاهان انجام می‌گیرد. در سایر مراحل در مقادیر کم بسته به شرایط گیاه و برنامه کودی مشخص‌شده برای محصول مورد نظر مصرف می‌شود.
با توجه به ویژگی های شیمیایی اوره، بهتر است کود اوره به صورت تقسیطی (چند مرحله ای) مورد استفاده قرار گیرد تا کارایی مصرف آن افزایش یابد.
مقدار مصرف کود اوره در هر هکتار
مقدار مصرف کود اوره در هکتار بسته به نوع گیاه، شرایط خاک و نیازهای خاص گیاه متفاوت است و بهتر است با توجه به آنالیز خاک صورت گیرد. اما به طور کلی مقدار موردنیاز این کود در هر هکتار از حدود ۱۰۰ تا 300 کیلوگرم متغیر است.
کود اوره برای چه محصولاتی مناسب است؟
این کود برای اکثر محصولات کشاورزی مانند گندم، ذرت، انواع مرکبات ، توت فرنگی، زغال اخته و همچنین زعفران بسیار مناسب است، اما میزان و نحوه استفاده حتماً باید بر اساس فاکتورهایی مانند نوع خاک ، نوع محصول و … صورت بگیرد .
خطرات استفاده بیش از حد کود اوره
استفاده بیش از حد از کود اوره می تواند باعث آلودگی نیتروژن و آسیب های زیست محیطی شود. همچنین می تواند باعث رشد بیش از حد رویشی گیاه، کاهش تولید میوه و یا گل و افزایش حساسیت به آفات و بیماری ها گردد.
توصیه های عمومی در استفاده از کود اوره
- کود اوره باید در بسته بندی با کیفیت و در بسته، دور از هوای گرم نگهداری شود.
- کود اوره نباید به صورت مخلوط با کود نیترات آمونیوم نگهداری شود، زیرا در اینصورت احتمال آتش‌سوزی وجود دارد.
- با توجه به بالا بودن شاخص شوری کود اوره در صورتی که به صورت نواری استفاده می‌شود باید حداقل 5 سانتی متر با بذر فاصله داشته باشد. مصرف این کود در نزدیکی بذر، ممکن است جوانه زنی را کاهش دهد یا مانع جوانه‌زنی شود.
- مصرف بیش از حد کود اوره و محلولپاشی آن با مقادیر بالا باعث سوختگی در گیاه می‌شود.
- مصرف اوره به صورت سرک سبب افزایش تلفات گازی آن به شکل آمونیاک می‌شود. بنابراین، بلافاصله پس از مصرف اوره به شکل سرک، باید آبیاری انجام شود.
- کشاورزان باید به دقت مقدار و زمان استفاده از این کود را مدیریت کنند. استفاده از تکنیک‌های کشاورزی دقیق مانند کوددهی متناسب با نیاز واقعی محصول و استفاده از روش‌های آزمایش خاک برای تعیین دقیق میزان نیتروژن مورد نیاز می‌تواند به بهینه‌سازی استفاده از اوره کمک کند.
- مصرف کود اوره با مقدار مناسب، در زمان مناسب و به روش مناسب در یک برنامه مشخص می‌تواند با کاهش تلفات و افزایش کارآیی کود همراه باشد. برنامه کودی با درنظر گرفتن این موارد به داشتن عملکرد خوب و افزایش کارآیی و کاهش هزینه‌ها (تا حد امکان) کمک می‌کند.
- اوره را می‌توان به راحتی با مونو آمونیوم فسفات (MAP) یا دی آمونیوم فسفات (DAP) مخلوط کرد. با این حال، اوره نباید با هیچ سوپر فسفات مخلوط شود، مگر اینکه بلافاصله پس از مخلوط کردن استفاده شود، زیرا اوره با مولکول‌های آب آزاد کننده سوپر فسفات واکنش می‌دهد و یک ماده مرطوب تولید می‌کند که ذخیره و اعمال آن دشوار است.
- به دلیل غلظت بالای نیتروژن، لازم است قبل از استفاده با خاک یا ماسه ترکیب شود. همچنین نباید از آن در خاک هایی با آب های مازاد یا مرطوب استفاده کرد. به دلیل حلالیت بالای این محصول در آب، زمانی که روی خاک پاشیده شود می توان با آبیاری آن را به عمق خاک منتقل کرد.
- زمانی که اوره حل می شود در نواحی اطراف آن pH خاک بالا رفته و آمونیاک تولید می شود. این نواحی می توانند برای چند ساعت سمی باشند و این آمونیاک توانایی از بین بردن دانه ها و ریشه ی نهال ها را دارد، به همین دلیل این محصول نباید در تماس مستقیم با دانه ها و ریشه ها باشد.
- برای استفاده از کود اوره در خاک های قلیایی شدید توصیه می شود از ترکیب اوره و سولفات آمونیوم به مقدار برابر استفاده شود.
توصیه های اختصاصی مصرف کود اوره برای کشاورزان شمال خوزستان
در ذیل برخی توصیه ها در مورد استفاده از کود اوره در کشت گندم، ذرت و کلزا در اراضی کشاورزی شمال خوزستان ارائه می گردد که رعایت آن برای کشاورزان منطقه مفید خواهد بود.
توصیه های مصرف کود اوره برای کشت گندم در اراضی شمال خوزستان
کود اوره، معمول ترین کود نیتروژنی موجود برای کشت گندم توسط کشاورزان شمال خوزستان است. بهتراست تعیین کود اوره مورد نیاز براساس آزمون خاک (تجزیه خاک) صورت گیرد اما در صورت عدم دسترسی به آن، مقدار کود اوره برای اراضی شمال خوزستان با توجه به شرایط می تواند 300 کیلوگرم در هکتار در نظر گرفته شود.
به دلیل پویایی کود اوره، مصرف یکباره آن قبل از کشت در هیچ شرایطی توصیه نمی شود و مصرف چندباره(تقسیطی) آن به صورت پایه و سرک مورد تایید است. لذا از میزان فوق مصرف یک سوم آن(حدوداً 100 کیلوگرم در هکتار)، بصورت کود پایه(در زمان کاشت) یا بعد از سبز شدن گندم و مابقی بصورت سرک در مراحل بعدی (یک سوم در اواخر پنچه زنی یا شروع ساقه رفتن و یک سوم آخر در ابتدای ظهور خوشه) توصیه می گردد.
توصیه های مصرف کود اوره برای کشت ذرت در اراضی شمال خوزستان
اوره در حال حاضر، رایج ترین کود مورد استفاده توسط کشاورزان شمال خوزستان در تولید ذرت است.
نیاز ذرت به نیتروژن موجود در کود اوره از شروع ماههای دوم و سوم دوره رشد صورت می گیرد. بنابراین با توجه به حلالیت زیاد کود اوره و شستشوی آن با آب آبیاری بویژه در خاک های سبک، بهتر است از کود اوره در چند نوبت استفاده شود. مصرف کود اوره باید تقسیطی باشد. در خاک های سنگین بصورت دو تقسیطی(یک سوم هنگام کاشت و دوسوم در مرحله شش تا هشت برگی) و یا به صورت سه تقسیط(یک سوم هنگام کشت، یک سوم در مرحله شش تا هشت برگی و یک سوم باقیمانده در مرحله قبل از ظهور گل نر). در خاک های سبک، دو یا سه و در صورت امکان چهار تقسیط(یک چهارم هنگام کاشت، یک چهارم در مرحله شش تا هشت برگی و یک چهارم در مرحله قبل از ظهور گل های نر و یک چهارم آخر در زمان گرده افشانی) انجام گیرد.
توصیه های مصرف کود اوره برای کشت کلزا در اراضی شمال خوزستان
در صورت مصرف موادآلی(کودهای حیوانی)، بهترین زمان شروع مصرف کود اوره در زراعت کلزا، یک ماه بعد از کاشت، یعنی زمانی که گیاه مستقر و ریشه دوانده، آن هم به صورت تقسیط، بسته به بافت خاک، طی سه نوبت(در خاک های رسی و لوم رسی) و تا شش نوبت(در خاک های لوم شنی) می باشد.
اما در صورت عدم مصرف کود دامی، مصرف کود اوره طی سه نوبت توصیه می شود. یک سوم هم زمان با کشت، یک سوم هنگام خروج از روزت و یک سوم باقیمانده در مرحله ساقه دهی .
جمع بندی
همانطور که گفته شد، کود اوره یک منبع غنی از نیتروژن است که به راحتی توسط گیاهان جذب می‌شود. کود اوره یکی از پرطرفدارترین کودهای شیمیایی موجود در بازار ایران و از مهم‌ترین کودهای ازته مصرفی در منطقه شمال خوزستان شامل شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک و کرخه بشمار می‌رود. برای استفاده موثر از این کود، کشاورزان باید به دقت، مقدار و زمان استفاده از این کود را مدیریت کنند. استفاده از تکنیک‌های کشاورزی دقیق مانند کوددهی متناسب با نیاز واقعی محصول و استفاده از روش‌های آزمایش خاک برای تعیین دقیق میزان نیتروژن مورد نیاز می‌تواند به بهینه‌سازی استفاده از کود اوره کمک کند.
منابع
- راهنمای جامع کودهای شیمیایی، آلی و زیستی-سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
- راهنمای کاشت، داشت و برداشت گندم در استان خوزستان- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
- راهنمای کاشت، داشت و برداشت ذرت در استان خوزستان- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
- مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاهی کلزا-دکتر محسن سیلسپور-انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی
