گلخانه های تابع اقلیم(سایبان)، روش ارزان و  پربازده تولید محصولات کشاورزی

کشت گلخانه‌ای تابع اقلیم یکی از روش‌های نوین برای تولید محصولات کشاورزی است که اخیراً در برخی از استان های کشورمان و از جمله استان خوزستان، مورد توجه قرار گرفته و به نظر می رسد در سال های آینده، هم به دلیل آشنا شدن بیشتر کشاورزان با مزیت‌های نسبی این روش و هم به دلیل همخوانی و مطابقت آن با سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی در انتقال بخشی از کشت سبزی و صیفی از فضای باز به داخل محیط‌های گلخانه‌ای و کنترل‌شده، این روش کشت، روند توسعه رو به رشدی داشته باشد.

توسعه این الگوی کشاورزی به میزان قابل توجهی در حفظ منابع پایه، کاهش هزینه اولیه زیرساخت و هزینه تولید و افزایش بهروری موثر خواهد شد.

توسعه الگوی کشاورزی گلخانه تابع اقلیم به میزان قابل توجهی در حفظ منابع پایه، کاهش هزینه اولیه زیرساخت و هزینه تولید و افزایش بهروری موثر خواهد شد

گلخانه تابع اقلیم (سایبان) چیست؟

هر منطقه‌ای بر روی کره زمین دارای آب و هوایی مخصوص به خود است، برخی با آب و هوای گرمسیری، برخی معتدل و برخی هم قطبی هستند. هرکدام از این آب و هواها دارای گیاهان و جانوران بسیار متفاوتی هستند که شرایط رشد خود را در آن آب و هوا دارند و با منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند سازگار شده‌اند. در شیوه تولید به روش گلخانه های تابع اقلیم که به نوعی کشت سازگار با اقلیم است، با استفاده از ظرفیت اقلیمی هر منطقه (متناسب با تحلیل میانگین بلندمدت پارامترهای هواشناسی از قبیل میانگین دمای ماهانه، حداکثر و حداقل دما، رطوبت نسبی و تابش خورشیدی ماهانه منطقه‌ای) و کنترل یک یا چند عامل محیطی و با هزینه احداث به مراتب کمتر نسبت به سایر گلخانه ها، کشت انجام می شود. در واقع، گلخانه‌ تابع اقلیم، محیط کنترل شده‌ای است که براساس مطالعه و مکان‌یابی مناسب و منطبق با شرایط اقلیمی هر منطقه برای تولید محصول مورد نظر احداث می‌شود. این گلخانه‌ها به صورت سایه‌بان احداث می‌شوند و ارزان قیمت هستند.

گلخانه تابع اقلیم (سایبان)، در باغبانی در کنار کشت‌های گلخانه‌ای و زیر مجموعه باغبانی محافظت شده طبقه‌بندی می‌گردد. از گلخانه تابع اقلیم(سایبان)، در تولید و بهبود شرایط پرورش درختان میوه، سبزی، صیفی و گیاهان زینتی می توان بهره برد.

گلخانه تابع اقلیم متشکل از یک سازه (ستون‌ها، بست‌ها، گیره‌ها و کابل‌ها) و پوشش توری است که بر اساس منطقه، نوع کاربری و هدف کاربرد، طراحی و تیپ‌های مختلفی از جمله سایبان‌های تخت، قوسی و زیگزاگی را شامل می‌شود.

گلخانه تابع اقلیم متشکل از یک سازه (ستون‌ها، بست‌ها، گیره‌ها و کابل‌ها) و پوشش توری است

هرچند یکی از مهم ترین فواید گلخانه تابع اقلیم، ایجاد شرایط دمایی بهینه برای تولید محصول است اما در عین حال در این الگوی تولید، هیچ‌گونه تجهیزات سرمایشی و گرمایشی استفاده نمی‌شود بلکه با اجرای سازه‌های سبک و پوشش‌ گلخانه‌ای مقاوم تلاش می‌شود تا شرایط مناسب آب و هوایی با هزینه‌ای به مراتب کمتر و سریع‌تر از گلخانه‌های صنعتی تامین گردد.

در این روش کشت، با در نظر گرفتن ملاحظات بومی، به میزان قابل توجهی در هزینه‌ها و بکارگیری منابع مانند آب صرفه‌جویی می‌شود.

ویژگی ها و مزایای کشت در گلخانه های تابع اقلیم(سایبان)

کشت در گلخانه های تابع اقلیم از بهره وری بیشتری برخوردار است و این به دلیل داشتن مزایای متعددی است که این نوع کشت به همراه دارد.

• کاهش دمای ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتیگراد(که مهم ترین فایده این نوع کشت محسوب می شود)
• حفظ رطوبت محیط پرورش گیاه و صرفه‌جویی ۴۰ درصدی در مصرف آب و کاهش تنش آبی گیاه بر اثر کاهش تبخیر و تعرق و کنترل سرعت باد
• جلوگیری از آفتاب‌سوختگی بوته و میوه‌ها و خسارات ناشی از تگرگ
• نیاز به حداقل هزینه و سرمایه جهت احداث (هزینه تولید گلخانه های تابع اقلیم، ۱۵ تا ۲۰ درصد هزینه راه‌اندازی گلخانه‌های صنعتی است).
• افزایش عملکرد تولید در واحد سطح (۳ تا ۵ برابر) که منجر به افزایش بهره وری کشاورزی و افزایش درآمدزایی برای کشاورزان در مقایسه با کشت فضای باز می شود.
• امکان احداث در مدت زمان کوتاه
• افزایش کارایی مصرف کودهای مصرفی
• امکان تغییر تقویم کشت و طولانی‌تر نمودن دوره برداشت، که این موضوع زمینه لازم را برای تنظیم بازار و صادرات برخی از اقلام مورد نیاز مصرفی مانند گوجه فرنگی فراهم می کند.
• تولید محصول نهایی با کیفیت‌تر و سالم تر و بازارپسندتر که افزایش درآمد کشاورز و حتی امکان صادرات و ارزآوری مناسب را به همراه دارد.
• عدم نیاز به مصرف سوخت جهت گرمایش یا انرژی جهت سرمایش
• محافظت از محصول در مقابل خسارت پرندگان و حشرات 

کاهش دمای ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتیگراد، مهم ترین فایده کشت در گلخانه های تابع اقلیم محسوب می شود

وضعیت اجرای طرح گلخانه های تابع اقلیم در کشور

طرح سایبان یا گلخانه تابع اقلیم اخیراً در استان‌های فارس، خوزستان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و قزوین اجرا شده و مورد استقبال کشاورزان خصوصاً در استان های گرم و خشک قرار گرفته است. در استان فارس به عنوان یکی از استان های پیشرو در این نوع الگوی کشت، در برخی از شهرستان‌ها مانند شیراز، مرودشت، زرقان، فسا، لامرد و ارسنجان، هم اکنون از این نوع گلخانه ها برای تولید محصولات گوجه فرنگی، خیار سبز و آلوئه‌ورا استفاده می‌شود که گفته شده مورد استقبال کشاورزان بوده و میزان آن رو به افزایش است.

سابقه اجرای طرح گلخانه های تابع اقلیم در استان خوزستان

طبق اظهارات مسئولین جهادکشاورزی استان خوزستان، با توجه به ارزان بودن گلخانه‌های تابع اقلیم و اهمیت آنها در ارتقای کیفیت و کمیت تولید محصول و با توجه به چالش‌های پیش رو در استان‌ خوزستان از قبیل خشک‌سالی، تغییرات اقلیمی، کاهش کمی و کیفی منابع آبی، بروز عوامل خسارت‌زا و …، برنامه توسعه این گلخانه‌ها در برنامه سازمان جهاد کشاورزی استان قرار گرفته و به شهرستان‌های سراسر استان برای محصولات مختلف ابلاغ شده است.

سال گذشته، تولید انگور و سایر میوه‌ها در گلخانه تابع اقلیم به صورت آزمایشی در سطح حدود یک هکتار در شهرستان شوشتر اجرا شد. امسال نیز به عنوان نمونه، ۲۵ هکتار گلخانه تابع اقلیم در شوشتر راه‌اندازی و با هدف افزایش تولید و جلوگیری از افزایش قیمت محصول گوجه فرنگی، در ماه‌های آبان و آذر به بازار عرضه خواهد شد. با توجه به موفقیت‌آمیز بودن طرح های آزمایشی، مجوز احداث ۱۰۰ هکتار دیگر نیز صادر شده است.

همچنین طرح مطالعاتی و استعلام‌های لازم برای پیگیری صدور مجوز نخستین شهرک گلخانه‌ای تابع اقلیم استان به مساحت ۲۰۰ هکتار، توسط شرکت شهرک‌های کشاورزی شعبه خوزستان در شهرستان حمیدیه در حال انجام است.

متقاضیان می‌توانند با مراجعه به مدیریت باغبانی سازمان جهادکشاورزی استان، راهنمایی و مجوز لازم برای احداث سایبان (گلخانه تابع اقلیم) را دریافت کنند.

گلخانه های تابع اقلیم، نقش بسیار موثری در تنظیم بازار محصولاتی مانند گوجه فرنگی ایفا می نمایند

جمع بندی

با توجه به رشد جمعیت و نیاز روزافزون به تولیدات کشاورزی از یک سو و محدودیت های منابع پایه از جمله خاک و آب مناسب، کشت گلخانه ای از اهمیتی فراوان برخوردار گردیده است. با این حال، هزینه های نسبتاً زیاد احداث گلخانه های صنعتی و هزینه های بالای تامین و سوخت تجهیزات سرمایشی و گرمایشی این نوع از گلخانه ها از عوامل بازدارنده در توسعه آنها بوده اند. گلخانه های تابع اقلیم یا سایبان، نوعی از گلخانه ها هستند که اخیراً مورد توجه و توصیه قرار گرفته و بدلیل مزایای متعدد از جمله هزینه های پایین احداث و همخوانی با اقلیم منطقه کشت، می توانند پاسخگوی برخی دغدغه های موجود در زمینه کشت گلخانه ای باشند و از این رو به نظر می رسد در آینده نزدیک با استقبال خوبی از سوی کشاورزان برخوردار گردد.